Het Karthuizersklooster

Het voormalig Karthuizersklooster te Vught werd omstreeks het jaar 1473 gevestigd in het klooster der zusters van Orthen aldaar, dat onder het bewind van den prior der Karthuizers van Loon, in het begin den 16e eeuw prachtig werd herbouwd.

Het stond ter plaatse waar thans liet buitengoed Sophiae Domus gelegen is en droeg den naam van het Huis der H. Sophia. Den 1 Maart 1577 werd het door de Staatsche benden in asch gelegd, waarna zijne kloosterlingen hunnen intrek namen op het kasteel de Groote Ruwenberg te St. Michiels-Gestel, dat toen toebehoorde aan Jan van Raveschot Ardtszn. Ook op dat kasteel waren zij niet veilig tegen de strooptochten der Staatsche benden, waarom zij den 1 Juli 1591 1) aan den Koning van Spanje als Hertog van Brabant verzochten zich te 's Hertogenbosch metterwoon te mogen vestigen; het werd hun toen toegestaan en onmiddelijk daarop betrokken zij hun bekrompen refugiehuis in de St. Jorisstraat aldaar. Dat refugiehuis bestond uit twee huizen, waarvan een Westwaarts stond naast het huis, genaamd het Groen laken en het ander was het daarnaast Oostwaarts staand huis, dat later de Mutsaerspoort

Eerstbedoeld huis had tot oudst bekenden eigenaar Dirck van Dyeperbeeck; van dezen erfden het zijne zonen Arnd, Dirck en Jan van Dyeperbeeck en zijne dochter Elisabeth, huisvrouw van Petrus Scelleken Henrickszn; dezen verkochten het aan Bernard, zoon van Jan Bernardszn van Overmeer, die een zoon Petrus had, welke deze kinderen had: a. Margaretha, die huwde met Yewan die hoefsmid, wien zij schonk een zoon Petrus; b. Petrus; beide laatstgenoemde Petrus'sen verkochten in 1530 (Reg. n° 139 f. 126 en 281) de helft in dit huis, dat toen gezegd werd te staan tegenover de St. Joriskapel Westwaarts tusschen het huis, dat eertijds was van Jan Danielszn van Vladeracken, nu van Jacob van Bladel en Oostwaarts tusschen het huis, dat voorheen was van Elisabeth Luws, nu van Nicolaas van Bockhoven, - aan Zeynse, de dochter van genoemden Bernard, zoon van Jan Bernardszn van Overmeer, die als erfgename naars vaders daarin reeds de helft had. Zij huwde met Jan van den Zydewynde, van wien zij geene kinderen naliet; na haar overlijden verkochten de uitvoerder van haar

De oudst bekende eigenaar van laatstbedoeld huis was mr. Henrick van Kessel Willemszn, die het verkocht aan Hillenus, zoon van Willem Zegerszn van Nuwenkuyck, (echtgenoot van Elisabeth, de dochter van den calcifex Henrick van Uden. bij wie hij twee dochters verwekte: Elisabeth, huisvrouw van Adrianus van Ryswyck Adriaanszn en Judoca, huisvrouw van Philip van Weyborch Joostzn, kastelein van het kasteel van Heeswijk (Reg. n° 103 f. 100 vso). Nadat hij weduwnaar van haar geworden was stond hij 7 Augustus 1505 (Reg. n° 99 f. 167) den tocht van dit huis, dat toen gezegd werd te zijn eene huisplaats met daarop staande gebouwen, staande aan de Oude Huls tegenover de St. Joriskapel tusschen dat van Petrus Scellekens Westwaarts ex uno en dat van Jan van Doern Oostwaarts ex alio,

Van het door de Karthuizers tusschen 1573 en 1606 verkregen huis was de ouds bekende eigenaar een Jan van Doerne; vervolgens Paganus, geheeten Paganus van Lavalle; deze verkocht het aan Jan van Gerwen Dirckszoon, wiens vrouw was Geertruid; vermoedelijk had zij tot familienaam Heynden blijkens de kwartieren, staande op de hiervoren op blz 351 vermelde grafzerk. Deze echtelieden vermaakten bij hun testament dit huis aan de Kruisbroeders te den Bosch, die het in April 1529 (Reg. n° 135 f. 348), - als wanneer het werd gezegd te zijn: huis, erf, plaats en achterhuis, staande aan de Oude Huls tegenover de St. Joriskapel tusschen het huis eertijds van Hillenus, zoon van Willem Zegerszn van Nuwenkuyck, nu Claes van Bockhoven, ex uno en dat eertijds der erven van Geertruid, huisvrouw van Rutger van Erp, nu Richmoedis weduwe van mr Ewald Mallants en hare kinderen, ex alio, en zich achterwaarts uitstrekkende tot aan de Dieze, - verkochten aan Jan die Wolff Lambertszn; deze liet dit huis na aan zijnen zoon Lambert en aan zijne dochter Jenneken, echtgenoote van Jan Liebergen Janszn; zij verkochten het 10 December 1560 aan Heer en Mr Gielis Mallants, priester en kanonik der St. Janskerk te den Bosch, zoon van mr Ewald Mallants voornoemd; deze verkocht het 16 Juli 1573 (Reg. n° 221 f. 381 vso), waarbij het werd omschreven als: een voirhuys met eenre poirten, hooff, middelhuys ende achterhuys, aan Roelof, zoon van Arnd Vastaerts, den man, die in 1565 zijn huis in de Verwerstraat aan de stad den Bosch had verkocht om er een weeshuis van te maken en in 1574 twee huizen in den Wolvenhoek aldaar kocht, zijnde thans het kapitaal heerenhuis der erven Nicolaas Rouppe van der Voort. Hoe genoemde Roelof Vastaerts uit

De oudst bekende eigenares van het daarnaast Oostwaarts staand huis was Geertruid, dochter van Klaas van Stakenborch en huisvrouw eerst van Willem van den Kerckhoff, daarna van Rutger van Erp; zij bezat het reeds vóór 1493 doordien zij, tijdens dat zij weduwe van haren eersten man Willem van den Kerckhoff was, het had gekocht van domicella Heylwich weduwe van Aert Berewout 6); deze had het haar verkocht met toestemming van Rutger Berewout, van Herman Coenen als proost der Ill. L. Vrouwe Broederschap en van Christiaan van den Meeracker als rector van het Groot Zieken Gasthuis te den Bosch (Schepenakte van Januari 1524 Reg. n° 128 f. 64). Waarschijnlijk had genoemde Geertruid van Stakenborch van haren eersten man eene dochter, die huwde met Herman Coenen Philipszoon 7), althans diens kinderen waren hare erfgenamen en zij kwamen daardoor in het bezit van dit huis, zooals blijkt uit de hiervoren reeds bedoelde akte van Januari 1524 (Reg. no 128 f. 64); bij die akte deed toch Elisabeth weduwe van Claes, zoon van Herman Coenen Philipszoon, afstand van den tocht van de helft van laatstbedoeld huis met erf, toen staande aan de Huls tusschen dat van Egidius van Doerne (de Spina) ex uno en dat van Wouter van Oerle ex alio, — ten behoeve van Willem, den zoon van Petrus Raessen, als man van Geertruid, dochter van Willem Donck en Christina, de dochter van genoemden Herman Coenen Philipszoon, waarna

Zooals wij hiervoren eveneens hebben gezien had een deel der kloosterlingen van dit klooster in 1624 een klooster gesticht te Antwerpen; hieruit leidden de Karthuizers van die stad in 1658 af, dat de beide laatstbedoelde huizen, alsmede de overblijfselen van het voormalig Karthuizersklooster te Vught, ingevolge het vredestractaat van Munster van 1648 niet aan de Staten Generaal der Vereenigde Nederlanden waren vervallen, daar zij toch het eigendom waren eener in het buitenland gevestigde kloosterorde; de Staten Generaal waren evenwel eene andere zienswijze toegedaan, omdat een deel der Vughtsche Karthuizers na 1624 te den Bosch en Boxtel was gevestigd gebleven. Na veel onderhandelen kwamen ten slotte beide partijen in 1658 tot een accoord bij hetwelk overeengekomen werd, dat het Karthuizersklooster te Antwerpen eigenaar van de voorschreven goederen bleef tegen betaling eener som van fl 55000 aan den Nederlandschen Staat; van dat geld schonken de Staten Generaal fl 2000 aan de Nederduitsch Hervormde Diakonie en fl 1000 aan het Burger, thans het Gereformeerd Burger Weeshuis te den Bosch.

Gezegd klooster verkocht daarop den 8 Januari 1659 aan Pieter Lus, oud-president schepen en raad van den Bosch, hetgeen van het voormalige Karthuizersklooster te Vught nog was overgebleven en dat in de daarvan opgemaakte akte aldus omschreven werd: huys, voorpoorte, bovenhoff (daerop eertijts het Clooster van de heeren Carthuysers van St. Sophia van Constantinopele gestaen heeft) mette aengelegen landeryen te Vucht enz., zijnde thans het eigendom der erven mr E. van Zinnicq Bergmann. Den 22 Februari 1659 daaraanvolgende verkocht Josephus d'Outelair, prior van het meergezegd klooster te Antwerpen, de beide hierboven bedoelde huizen in de St. Jorisstraat aan Florentius Schuyl, raad van den Bosch, bij eene akte,

Genoemde Florentius Schuyl, ook wel Schulius genaamd, werd later professor in de medicijnen en de botanie te Leiden en huwde met Susanna Rysburch; toen zij weduwe van hem was verkocht zij 15 April 1693 de beide laatstbedoelde huizen aan Abraham Hibelet, Waalsch predikant te den Bosch; zij werden alstoen omschreven als volgt: 1° huysinge, poortte, erve, hoff ende groole achter huysinge, bewoond door Bartholomeus van Eck en van Deutecom, staande ex uno tusschen het sub 2° volgend huis en dat van Johan Louis van Cattenburch, secretaris van den Bosch, en ex alio tusschen het huis van Snelle, strekkende achterwaarts tot aan de Dieze; 2° huis, erf en tuintje, staande en gelegen naast voorschreven poort en erf, ex uno, en het huis van voornoemden van Cattenburch, ex alio, zich achterwaarts uitstrekkende tot aan het erf van het sub 1° omschreven huis, wordende dit huis bewoond door den heer Brielius en de weduwe van den luitenant Dart.

Die beide huizen werden van genoemden Hibelet geërfd door zijne dochter Hester Elisabeth Hibelet, die in eerste huwelijk getrouwd was met James Ferguson, brigadier-generaal en kolonel van een regiment infanterie in Engelschen dienst; zij schonk hem eene dochter Johanna Elisabeth Ferguson, die 8 Januari 1731 te den Bosch woonde, als wanneer zij die huizen, die haar na het overlijden haars vaders waren toebedeeld, verkocht aan Reinier Plenus, agent en solliciteur-militair, wonende te den Haag (Reg. n° 555 f. 248 vso); zij werden nu omschreven als een huis met eene poort, koetshuis, erf en tuin, mitsgaders eene groote open plaats achter het huis en den tuin, staande in de St. Jorisstraat, tusschen ex uno het huis van den heer Speelman, heer van Nuland, ex alio het huis van den heer Norbertus Snelle en zich uitstrekkende tot aan de Dieze.

Reinier Plenus vermaakte ze aan zijne vrouw Maria van Bruggen. Zij overleefde hem en benoemde Johan Vorstenbosch, heer van Aalst en Zegenwerp 10), tot haren executeur-testamentair; deze verkocht in die hoedanigheid na haren dood den 4 Augustus 1750 bedoelde huizen aan Eufemia Clara Minten 11), echtgenoote van Louis Richard de Montfort, luitenant in het regiment van Maleprade, woonachtig te den Bosch 12); zij was de dochter van Thomas Minten en Johanna van Campen en schonk aan haren genoemden man eene dochter Clara Maria Wilhelmina de Montfort, die huwde met Cornelis Adriaan Zorreth, luitenant-kolonel-titulair der Dragonders; den 21 Februari 1771 verkocht hij gezegde huizen aan Diederik Huygens, oud-schepen en raad

En nu nog iets over de verdere lotgevallen van de Mutsaerspoort.

Peter Janszn Mutsaers, die, als voorzegd, dit huis kocht, was een Tilburgenaar van geboorte en rentmeester der Abdij van Tongerloo; zijn vader was Jan Corneliszn Mutsaers en zijn broeder Dionysius Mutsaers, kanonik en schrijver der Kerkelijke Historie. Zijne vrouw heette Anna van den Wiel Jansdochter 13), die hem deze kinderen schonk: Geraerd; mr. Norbertus, licentiaat in de rechten; Adrianna en Jenneken, de echtgenoote van mr. Jan van den Velde, schout van Geldrop. Mr. Norbertus Mutsaers, die het huis de Mutsaerspoort van zijnen vader erfde, stierf 16 April 1662; hij was in 1633 gehuwd met Helena van Someren, dochter van mr Gerard van Someren, heer van Berkel, den bekenden Bosschen rechtsgeleerde en diens eerste vrouw Maria Kelders Johansdochter; zij bracht hem de heerlijkheid Berkel ten huwelijk aan en schonk hem eene dochter Maria Anna Muts-

Uit het huwelijk van Jan Snelle met Maria Anna Mutsaerts werden deze kinderen geboren: mr Norbertus Hendricus Snelle, heer van Berkel en advocaat te den Bosch, stierf aldaar 9 October 1736; Cornelia Theresia; Stephanus; Nicolaas; Johan en Hubertus Henricus Snelle.

Genoemde mr Norbertus Hendricus Snelle huwde met Johanna van Vechel, die hem deze kinderen schonk, behalve die, welke jong stierven: a. Norbertus Amandus Snelle, die 9 Mei 1748 (Reg. n° 568 f. 228) aan zijne zuster Cornelia verkocht de helft in het huis de Mutsaerspoort, waarvan zij als erfgename harer ouders reeds de wederhelft bezat en dat toen gezegd werd te zijn huis en erf in de St. Jorisstraat, genaamd de Mutserspoort, staande tusschen het huis van Mevr. Plenus ex uno en dat van Juffr. Anna Andro ex alio, zich achterwaarts uitstrekkende tot aan de Dieze; b. Joanna Snelle, geboren in 1693, erfdochter van Berkel na doode van haren broeder Stephanus Alexander, met welk goed zij in 1758 beleend werd; c. Gerardus Norbertus Amandus Snelle, geboren in 1700, werelds priester; d. Stephanus Alexander Snelle, heer van Berkel, geboren in 1704; e. Cornelia Snelle, geboren in 1706 en f. Adriana Helena Snelle, gedoopt in het R.K. bedehuis van St. Catharina te den Bosch 22 December 1710, die ten slotte met hare zuster Joanna het huis de Mutsaerspoort erfde en 30 November 1767 te den Bosch huwde met Boetius Stalpert van der Wiele, jongman, geboren te Leeuwarden; hun huwelijk zal wel kinderloos gebleven zijn. Den 31 December 1810 werd dit huis gekocht door Frans Arendt, woonachtig te den Bosch. Het Westwaarts naast dit huis staand huis werd in 1750 gekocht door Helena van Amelsvoort douairière van Franciscus Wijnandus baron van Renesse van Wilp, van wien zij twee dochters had, (van wie eene heette Jacoba Norbertina, die in 1812 in den Bosch stierf), die dit huis van haar erfden en daarbij in 1776 aankochten het daarnaast staand huis het Groen laken 14), thans genummerd 23.

Op de plaats, waar de kiervoren genoemde huizen der Karthuizers stonden, staat thans een gesticht voor zenuwlijderessen, genummerd 25, toebehoorende aan de Zusters van Barmhartigheid van Ronsse.